ULOGA BEOGRADSKE PROTESTANTSKE OPŠTINE

Kneževina Srbija je 1853. godine donela ukaz kojim se regulišu odnosi i verska prava nepravoslavnih hrišćanskih podanika (luterana i kalvinista). Već odranije postojali su pritisci da se status Nemaca u Kneževini Srbiji reguliše nekim posebnim aktom.

Nemci su počeli masovnije da se doseljavaju u Srbiju u vreme druge austrijske vladavine Srbijom od 1717. do 1739. godine. Tada je, samo u Beograd, pristiglo je 400 nemačkih porodica koje su bile angažovane na izgradnji nove tvrđave, među njima i inženjer Nikola Doksat de Morez, švajcarski hugenot, prvi beogradski urbanista, kasnije pogubljen zbog navodne izdaje i što nije hteo da pređe u rimokatoličku veru.

Samo deset dana pošto je knjaževski ukaz donesen 9. septembra 1853. godine,

osnovana je Beogradska protestantska opština. Prvi sveštenik bio je Teodor Graun (Theodor Graun), koga je 1858. godine zamenio Daniel fon Keln (Daniel von Colln),koji je ostao do 1865. godine. Knjažev ukaz i osnivanje opštine poklopilo se s namerama luteranske Unutrašnje misije u Nemačkoj da pospeši verski i školski život luterana u dijaspori.

U jednom pismu upućenom Vuku Karadžiću 11. novembra 1863. godine, a u

povodu objavljivanja prevoda Psalama Davidovih, Đura Daničić javlja Vuku da Britanskom i inostranom biblijskom društvu mora, osim teksta psalama, da dostavi i takozvani Cessions-document (forma odobrenja da se štampa), koji treba da mu potpišu Pavle Šafarik i „lutoranski pastor”. Kako je ovo pismo poslato iz Beograda, realno je pretpostaviti da je luteranski pastor na koga Daničić misli zapravo bio beogradski pastor, iz Beogradske protestantske opštine a što se vidi iz pisma Đure Daničića Karadžiću u Beč od 11. novembra 1863. godine. Recenzenti njegovog prevoda Starog zaveta bili su luteranski teolog Karl Kuzmani (Slovak), Franc Miklošić i Šafarik (Amfilohije 1996, 160).

„Njemačka evangelička crkva u Srbiji i njezina škola u Beogradu, postale su

prve ustanove koje su u Srbiji rasparčavale Vukov Novi zavjet. To je postalo

moguće od prosinca 1859. kada je u Srbiji na prijedlog ‘Malogospojinske skupštine’ doneseno rješenje da se ‘zabrana unošenja i štampanja knjiga nezvaničnim pravopisom ukida’... U širenju Vukova Novog zavjeta posebno se isticao pastor fon Keln (Kuzmič 1983, 203).”

Značaj prevoda Svetog pisma na narodni jezik najbolje se vidi u ulozi koju je

imalo na širenje nekih protestantskih verskih pokreta, a ponajviše nazarena. Nazareni su odbijali da čitaju bilo kakvu religioznu literaturu, osim Svetog pisma i pesmarice Harfa Sionska, tako da je svako nazarensko domaćinstvo tražilo da nabavi Sveto pismo na narodnom jeziku. Crkva nije blagonaklono gledala na rasparčavanje Svetog pisma u narodu, upravo u strahu od širenja ovog verskog pokreta.

’’Njihovom razvoju su pogodovala dva činioca: prvi – antifeudalna mađarska

buna iz 1848. godine, kada je srpski seljak u Vojvodini izgubio poverenje u

svoju tradicionalnu crkvu zbog njene odanosti Beču, i drugi – pojava Vukovog

prevoda Novog zaveta čime je svaki pismeni Srbin mogao bez posrednika da

razume Hristovu nauku (Birviš 2001, 103).’’

Kada se ima na umu da je Vuk-Daničićev prevod objavljen u vreme definitivnog stvaranja srpskog književnog jezika u drugoj polovini XIX veka, onda se može razumeti njegov veliki značaj. Jezik Svetog pisma je postao obrazac biblijskog stila u srpskoj književnosti (Enciklopedija Jugoslavije 1971).

Zanimljiv je odgovor Đure Daničića Ilarionu Ruvarcu 1870. godine na njegovo

pitanje da li je zaista Vuk potpomogao nazarene izdavanjem Novog zaveta na narodnom jeziku:

''Ja mislim da se ne može reći da je Vuk prokrčio put nazarećanima: kad bi tako bilo onda bi sva Evropa od davna bila nazaretska. Mislim da našem narodu ne mogu već ni nazarećani pomoći, jer su se i za nas i za ostale dockan pojavili.

Brako Bjelajac